Chociaż ścięgno Achillesa (inaczej ścięgno piętowe) jest najgrubszym i najbardziej wytrzymałym ścięgnem człowieka, jego uszkodzenia nie należą do rzadkości. Nawet 11% przypadków bólu kończyny dolnej jest związanych z procesem chorobowym ścięgna Achillesa. Nie jest to niczym dziwnym, jeśli weźmiemy pod uwagę codzienne obciążenia tej struktury. Zwyczajne chodzenie rozciąga ścięgno z siłą równą czterokrotności masy ciała. Podczas biegu energia ta wzrasta jeszcze trzykrotnie.
Zerwanie ścięgna Achillesa jest stanem ostrym, wymagającym pilnego leczenia i następczej rehabilitacji. Wynik całego procesu zależy w dużej mierze od dobrej i aktywnej współpracy między pacjentem i ortopedą. Z tego powodu tak istotne jest aby chory miał jak największą wiedzę o swoim urazie.
Zerwane ścięgno Achillesa - kogo najczęściej dotyczy?
Zerwanie ścięgna piętowego jest dość częstą przypadłością i stanowi nieco ponad 30% wszystkich zerwań ścięgien. Większość pacjentów stanowią osoby w średnim wieku, rekreacyjnie uprawiające sport. Kontuzja może wystąpić nagle, ale często jest poprzedzona przewlekłym stanem zapalnym i bólem okolicy pięty.
Istotnymi czynnikami ryzyka uszkodzenia ścięgna Achillesa są błędy treningowe. Brak rozgrzewki, zbytnia długotrwałość i intensywność oraz nieodpowiedni dobór obuwia są najczęstszymi pomyłkami popełnianymi przez rekreacyjnych sportowców. Jeżeli dodamy do tego nieodpowiednią biomechanikę kończyn dolnych, nierównowagę siły mięśniowej, nadwagę, procesy starzenia oraz przyjmowanie niektórych leków, ryzyko zerwania wzrasta kilkukrotnie. Ponadto, u osób, u których doszło do zerwania ścięgna Achillesa, ryzyko analogicznego uszkodzenia po przeciwnej stronie jest 200 razy większe.
Jak dochodzi do zerwania ścięgna Achillesa?
Przerwanie ciągłości ścięgna najczęściej związane jest z jednym z trzech mechanizmów:
- silnego odepchnięcia się obciążoną stopą z jednoczesnym wyprostem kolana (jak przy starcie do sprintu);
- silnego zgięcia grzbietowego stopy (jak przy upadku z wysokości);
- bezpośredniego uderzenia w napięte ścięgno.
Typowy patomechanizm urazu jest silnie związany z anatomią, fizjologią i procesami starzenia. Około 2-6 cm ponad przyczepem do kości piętowej, ścięgno Achillesa jest słabo ukrwione. W miarę starzenia naczynia krwionośne stają się jeszcze mniej wydolne, zmniejszając dopływ tlenu i składników odżywczych. Jakość kolagenu budującego ścięgno spada, doprowadzając do jego usztywnienia. Organizm nie jest w stanie naprawić pojawiających się coraz częściej mikrourazów. Pojawienie się wystarczająco silnego bodźca mechanicznego niechybnie prowadzi do zerwania.
Warto jeszcze wspomnieć o urazie, który objawowo może naśladować zerwane ścięgno Achillesa. Mowa o awulsyjnym złamaniu guzowatości kości piętowej, czyli oderwaniu fragmentu kości wraz z przyczepem ścięgna. Taki mechanizm jest jednak bardzo rzadki i związany z niewystarczająco kontrolowanymi chorobami przewlekłymi – cukrzycą, osteodystrofią nerkową albo nadczynnością przytarczyc.
Poniżej możecie zobaczyć krótki film prezentujący moment zerwania ścięgna Achillesa u zawodnika futbolu amerykańskiego.
Zerwanie ścięgna Achillesa - objawy i diagnostyka
Ostre uszkodzenie ścięgna Achillesa związane jest zwykle z silnymi dolegliwościami bólowymi, obrzękiem, krwiakiem osłabieniem lub brakiem czynnego zgięcia podeszwowego stopy oraz upośledzeniem chodu. Nagłe wystąpienie takich objawów, szczególnie przy okazji uprawiania sportu, powinno skłonić chorego do pilnego szukania pomocy lekarskiej.
Do rozpoznania zerwania ścięgna zwykle wystarczające jest badanie fizykalne. Wyczuwalne przerwanie ciągłości tkanek oraz dodatnie testy kliniczne (np. test Thompsona lub Matlesa) są najczęściej wystarczająco czułe i swoiste. Do potwierdzenia rozpoznania można wykorzystać zdjęcia RTG, ultrasonografia oraz rezonans magnetyczny, jednak ich rutynowe stosowanie nie jest konieczne.
Leczenie zerwanego ścięgna Achillesa
Wybór metody leczenia – operacyjne lub nieoperacyjne – jest niejednoznaczny i budzi kontrowersje. Zwolennicy obu sposobów bez problemu znajdą dane naukowe popierające ich opinie. Kluczowym staje się więc indywidualny dobór terapii dla konkretnego pacjenta, w zależności od jego ogólnego stanu zdrowia, sprawności fizycznej oraz oczekiwań.
Leczenie nieoperacyjne
Zastosowanie leczenia nieoperacyjnego ma swoje istotne plusy – brak ryzyka związanego ze znieczuleniem i operacją, możliwość leczenia ambulatoryjnego, dobre wyniki czynnościowe oraz niewielki odsetek nawrotów. Warunkiem pozytywnego wyniku jest jednak odpowiednia kwalifikacja pacjentów (często na podstawie wyniku badania USG) oraz bardzo dobra współpraca między chorym i ortopedą.
Ścięgno Achillesa goi się w powolnym i zmiennym tempie, dlatego całość procesu terapeutycznego musi być dobrana indywidualnie. Szczęśliwie, możliwe jest określenie pewnych ogólnych ram czasowych. Po około dwutygodniowym stosowaniu opatrunku gipsowego i odciążeniu kończyny, unieruchomienie zmienia się na but pneumatyczny oraz powoli wdraża ćwiczenia zwiększające zakres ruchów. Z ortezy można zrezygnować po około dwunastu tygodniach, jednocześnie kontynuując fizjoterapię i wprowadzając kolejne ćwiczenia wraz ze wzrostem ich dynamiki.
Leczenie operacyjne
Rozwój technik chirurgicznych doprowadził do zmniejszenia częstości powikłań i zwiększenia bezpieczeństwa leczenia operacyjnego. Opisano szereg sposobów leczenia – metod otwartych oraz małoinwazyjnych, wykorzystujących różnorakie materiały, nici oraz konfiguracje szwów. Żadna z tych metod nie jest jednak uniwersalna i idealna, co potwierdzają badania naukowe.
Na wybór konkretnej operacji wpływa wiele czynników, w tym preferencje i doświadczenie chirurga, miejsce i stopień uszkodzenia ścięgna, dostępne instrumentarium oraz styl życia i oczekiwania pacjenta. Za „złoty standard” w leczeniu dalej uważa się zszycie uszkodzenia z ewentualnym wzmocnieniem szwu innym ścięgnem, płatem powięziowym lub przeszczepem. Kontrowersje może wzbudzać wybór między techniką otwartą oraz małoinwazyjną. Ta druga charakteryzuje się porównywalnie dobrymi wynikami czynnościowymi oraz lepszym gojeniem i efektem estetycznym, ale niesie za sobą ryzyko uszkodzenia pobliskiego nerwu łydkowego, nieprawidłowej pozycji rekonstruowanego ścięgna oraz mniejszej wytrzymałości naprawy.
Należy też pamiętać, że powyższe metody leczenia mają zastosowanie w ostrych, nieodległych czasowo uszkodzeniach. Zerwania zastarzałe wymagają bardziej zaawansowanych technik, a efekt końcowy jest często mniej zadowalający.
Wyniki leczenia
Uszkodzenie ścięgna Achillesa wiąże się z trwałym upośledzeniem czynnościowym u 1/3 do 1/2 pacjentów, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę zawodowych sportowców. Mimo to, większość pacjentów w ogólnej populacji jest zadowolonych z wyników leczenia. Kluczowym elementem jest tutaj niewątpliwie dobra współpraca chorego z lekarzem oraz wybór odpowiedniej terapii. Profilaktyka pozostaje najlepszym sposobem na zachowanie pełnej sprawności, dlatego zawsze rozgrzewajcie się przed wysiłkiem fizycznym, nie przeciążajcie organizmu oraz dbajcie o prawidłową technikę podczas uprawiania sportu.
Dobrze, że jesteś!
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, zajrzyj do innych artykułów i odwiedź moją stronę na Facebooku albo Instagramie
